Jaarlijks overlijden in Nederland ongeveer 170.000 mensen, waarvan 120.000 niet onverwacht. De zorg voor patiënten in het jaar voor hun overlijden is omvangrijk en beslaat 8% van de totale zorgkosten.

In deze kwetsbare levensfase hechten patiënten en hun naasten groot belang aan goede zorg. Onderzoek bevestigt dat patiënten duidelijke wensen hebben over hun laatste levensfase en graag controle hebben over het sterfproces. Hierbij hebben patiënten behoefte aan een meer symptoomgerichte behandeling richting het einde van het leven.

De realiteit is echter dat het gesprek over wensen in de laatste levensfase te weinig wordt gevoerd. Mede hierdoor is zorg in de laatste levensfase nog sterk gericht op ziekte, en te weinig op waarden, wensen en behoeften van de individuele patiënt.
Dit leidt tot potentieel niet-passende (IC-)opnames in de laatste levensmaand, die een aanzienlijk beslag leggen op de zorgcapaciteit in het ziekenhuis (5-9% van de totale capaciteit).

Naast de kwaliteit staan, mede door demografische ontwikkelingen, ook de betaalbaarheid en toegankelijkheid van zorg in de laatste levensfase toenemend onder druk – met name voor wijkverpleging en verpleeghuiszorg.

Palliatieve zorg volgens het kwaliteitskader kent inhoudelijk een breed draagvlak en heeft grote potentie t.a.v. kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg in de laatste levensfase

Het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland beschrijft hoe de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg in de laatste levensfase kan verbeteren door proactieve zorgplanning, gezamenlijke besluitvorming en coördinatie van zorg rondom de patiënt – elementen waarvoor breed draagvlak bestaat onder patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

Diverse onderzoeken en pilots tonen aan dat de implementatie van het kwaliteitskader de kwaliteit van zorg verhoogt en potentieel niet-passende zorg voorkomt. Dit rapport laat zien dat landelijke realisatie kan leiden tot een aanzienlijke kwaliteitsverhoging en netto kostenbesparing in de zorgketen.

Voor een succesvolle implementatie van het Kwaliteitskader is structurele vergoeding voor additionele palliatieve zorgverlening noodzakelijk. Denk daarbij vooral aan meer tijd voor zorgplanning en goede coördinatie. Realisatie vraagt daarnaast ook investeringen in kennis, (digitale) infrastructuur en sterk project-/programmamanagement.

Implementatie van het kwaliteitskader, waarbij palliatieve zorg onderdeel wordt van reguliere zorg, is een essentiële zorgtransformatie. Daarbij is samen optrekken cruciaal voor succes
Implementatie van het kwaliteitskader vraagt structurele uitbreiding van palliatieve zorg, en investering in kennis, (digitale) infrastructuur en projectmanagement. Het zal ertoe leiden dat deze zorg minder in de tweede lijn, en meer in de eerste lijn plaatsvindt. Dat kan alleen als men bereid is andere werkwijzen te adopteren. Denk daarbij aan meer ruimte voor zorgverleners om zelf keuzes te maken (met de juiste financiële prikkels), meer inzet van technologie ter ondersteuning van zorgverleners, uitbreiden van hospice-capaciteit en waar mogelijk effectievere inzet van vrijwilligers, mantelzorgers en het sociaal domein.

Daarmee is dit een essentiële zorgtransformatie. Voor een succesvolle transformatie is gezamenlijk optrekken van aanbieders en zorgverzekeraars cruciaal, waarbij zij oog hebben voor elkaars behoeften en openstaan voor andere werkwijzen.

Deze transformatie is volledig in lijn met de doelen van het Integraal Zorgakkoord (IZA) en is dus een concrete kans deze te realiseren
Palliatieve zorg volgens het kwaliteitskader is een uitstekend voorbeeld van passende zorg, en de hier beschreven transformatie voldoet aan alle criteria van de ‘impactvolle transformatie’ zoals het IZA die definieert. Het biedt ook de kans om ervaringen op te doen, bijvoorbeeld m.b.t. advance care planning, die een nog veel bredere impact op de zorg hebben.

De transformatie loopt ook al. Vanuit het NPPZ II wordt al vol ingezet op implementatie van het kwaliteitskader. Er is daarnaast al een infrastructuur van Netwerken Palliatieve Zorg, en er zijn meerdere pilots uitgevoerd die de impact aantonen.

Daarmee is er een grote synergie tussen NPPZ II en het IZA. Palliatieve zorg biedt een concrete, impactvolle kans op het realiseren van doelen die zijn gesteld in het IZA. Kwalificatie als ‘impactvolle transformatie’ kan daarbij ook helpen om de transformatie te versnellen, om te coördineren met andere transformaties, en om lessen te trekken voor de bredere zorg.

Zorgverzekeraars hebben voldoende handvatten om Transformatie van zorg in de laatste levensfase aan te jagen
Ondanks de gevoeligheid van dit onderwerp is het belangrijk dat zorgverzekeraars – juist ook vanuit hun regiefunctie in het stelsel en als vertegenwoordigers van hun verzekerden – de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg in de laatste levensfase bespreekbaar durven te maken met hun contractpartijen.

Hiervoor biedt dit rapport, als startpunt, diverse concrete handvatten waarmee zorgverzekeraars op dit onderwerp het verschil kunnen maken. Als uitvoerder van het NPPZ II kan Stichting PZNL hierbij ondersteunen, en gaat zij graag in gesprek om de grote potentie van palliatieve zorg volgens het kwaliteitskader te realiseren.